Tractor & Werktuigen Museum Jan Drenthe

Umdriver

1840
1-schaar, rondgaande karploeg
Odoorn, NL

Informatie

Het geraamte van de Nederlandse ploegen was meestal vierzijdig. De vier zijden werden gevormd door de ploegboom, waaraan de paarden gespannen werden, de staart met het handvat, waarmee de boer de ploeg bestuurde, de ploegzool waarmee de ploeg over de grond gleed en de zuil, het verticale latje dat ploegboom en ploegzool verbond. Aan de rechterzijde van de ploegboom was het rister bevestigd, dat bij oude exemplaren nog uit hout was vervaardigd en soms ten dele met plaatijzer was beslagen om slijtage en wrijving te verminderen. Vlak voor het rister bevond zich de ijzeren ploegschaar. Het ‘mes’ dat ongeveer halverwege de ploegboom voor de schaar bevestigd was, heet kouter.

De umdriver is een karploeg. Bij een karploeg rustte de ploegboom op een tweewielige voorkar. Voorkar en ploegboom waren aan elkaar verbonden door middel van een zware ketting. Langs twee rongen, die op de schamel van de voorkar waren bevestigd, kon men een zwaar stuk hout, het kussen of het zadel, naar boven of naar beneden schuiven en aldus de ploegboom hoger of lager stellen, zodat de ploeg dieper of ondieper liep. Bovendien kon men de ploegdiepte regelen door de ketting, die de voorkar met de ploegboom verbond, meer naar voren of naar achteren op de ploegboom vast te zetten en tenslotte nog door de ketting langer of korter te maken. Aan de voorzijde van de voorkar was een dissel aangebracht, waaraan de paarden werden gespannen. De paarden trokken dus de voorkar en de voorkar trok op zijn beurt weer het eigenlijke ploeglichaam.

De karploegen waren over het algemeen zwaar en een groot gedeelte van het rendement van de trekkracht ging verloren door de grote wrijving, die tijdens het werken met deze ploegen optrad. Indien de karploeg goed werd afgesteld, vroeg hij weinig inspanning van de ploeger en liep dan ‘vanzelf’ of ‘op de duim’, en hoefde alleen onder moeilijke omstandigheden met de staart bijgestuurd te worden.
(bron: Dr. J. M. G. van der Poel, 1967)